Kan basıncının ölçülmesi
Hemodinamik değerlendirmenin temeli arteryel kan basıncı olduğu için, fizik inceleme ve kardiyolojik değerlendirmelerin en önemli unsuru ve mutlaka yapılması gerekenlerinin en başta geleni kan basıncı ölçümüdür.
Güncel kılavuzlara göre, bireylerin kan basıncı bilinmeden, kardiyolojik, hemodinamik veya kardiyometabolik değerlendirmeleri yapılamaz. Fizik muayene tamamlanamaz. Çünkü kan basıncı ölçüm değeri vital bulgulardan biridir.
Kan basıncını, farklı özelliklerdeki cihazlar ve farklı yöntemlerle, her yerde ve her an ölçmek mümkündür.
Günümüzün kol veya bilekten ölçüm yapan klasikleşmiş mekanik, cıvalı veya elektronik kan basıncı ölçüm cihazlarının yanı sıra, uzun zamandan beri akıllı saat veya cep telefonu uygulamaları ile de kan basıncı ölçümü yapılabilmektedir. Bunların bir kısmı son derece güvenilir iken, bir kısmı da yanıltıcı olabilmektedirler. Ayrıntılı bilgiler ilgili otör kurum ve kuruluşların yayınlarında ve web sitelerinde mevcuttur.
Klasik manşonlu bir cihazla brakiyal arter üzerinden yapılacak kan basıncı ölçümlerinde dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar şu şekilde sıralanabilir:
-Ölçümden önce, mümkün olduğu kadar sessiz ve sakin bir ortamda hastanın 5 dakika oturtulması, istirahat ettirilmesi
– Bir veya iki dakikalık aralıkla en az 2 kez ölçüm yapılması
-Manşon’un kalp hizasında tutulması.
-Normal kol kalınlığı olan hastalar için standart bir manşon (12-13 cm uzunluğunda ve 35 cm genişliğinde) kullanılmalıdır. Kol kalınlığı aşırı fazla olanlar için daha büyük manşon, ince olanlar için de daha küçük manşonlar tercih edilmelidir. Kalın kollarda standart manşonlarla yapılan ölçümler kan basıncının olduğundan daha yüksek çıkmasına neden olur. Bunun için geniş manşonunuz yoksa kalın kollu hastalarda el bileğinden veya parmaklardan noninvazif otomatik cihazlarla kan basıncı ölçümlerinin yapılması, gerçeğe daha uygun ve daha güvenilir sonuçlar sağlayabilir.
-Standart dışı kol kalınlığı olan hastalara uygulanacak tansiyon holter (ABPM) izlemlerinde de yanlış değerlendirmeler yapılmasından kaçınabilmek için yukarıda anlatıldığı gibi, hastaların kollarına uygun boyutta manşon kullanılması gerekir.
-Manşon’un yavaş söndürülmesi (saniyede 2 mmHg’nın üstüne çıkmayan söndürme hızı ideal olup, özellikle bradikardik hastalarda olabildiğince daha yavaş, hatta çok yavaş söndürülmesi,) ölçümlerin kalitesini iyileştirmek için gereklidir.
-Sistolik ve diyastolik kan basıncını belirlemek için faz I ve faz V (sesin kaybolması) Korotkoff sesleri kullanılmalıdır.
-İlk ölçüm mutlaka her iki koldan ve brakiyal arterler üzerinden yapılmalıdır. Farklılık saptanan durumlarda, yüksek olan taraf gerçeğe en yakın değer olarak kabul edilmelidir. Takip eden kontrollerde yüksek olan tarafın bulguları ile izlem yapılmalıdır. Normalde, sağ kol arteryel kan basıncı, sol koldan hafif daha yüksek olur. Aradaki farkın Uluslararası (ISH-2020) Hipertansiyon Kılavuzuna göre 20 mmHg’yı aşması veya sol kol kan basıncının sağ kol kan basıncından daha yüksek olması, vasküler hastalıklar açısından önemli bir bulgu olabilmektedir. Bu bulgunun olduğu hastalarda, nedene dönük ileri incelemelerin ihmal edilmemesi gerekir.
-Yaşlı hastalarda, şeker hastalarında veya ortostatik hipotansiyondan şüphelenilen durumlarda, hastalar ayakta durmaya başladıktan 1, 3 ve 5 dakika sonra kan basıncı ölçümleri tekrarlanmalıdır. Her ölçüm sırasında en az 30 saniye kalp atım hızı kaydedilmeli veya sayılmalı, ayrıca ritm kontrolü yapılmalıdır.
-Ortostatik yakınmaları olan hastalarda otururken yapılan ölçümlerden sonra, hastalar ayağa kaldırılarak, ISH-2020 kılavuzuna göre birinci ve üçüncü dakikalarda iki kez daha kan basınçları ölçülmelidir. 2019 Türk Uzlaşı Raporu’na göre ise bu gruptaki hastalarda 5.dakika ölçümünün de yapılması gerekmektedir. (1.dakika, 3.dakika ve 5.dakika ölçümlerinizi yapmanız önerilir)
Özellikle geçmişinde presenkop ve senkopal atakları olanlarda ise, ayakta uzun süre durmaya bağlı olarak vazodepresör ve/veya kardiyoinhibitör reflekslerin tetiklenme olasılığına karşı gerekli önlemler alınmalıdır. Risk taşıyan hastalar için, uzman meslektaşlarımız tarafından ve yeterli şartların olduğu ortamlarda, Tilt masası testi veya Shellong testine benzer şartlarda ölçümlerin ve ayakta durma süresinin uzatılması yararlı olabilir. Ancak bir provokasyon testinin riskleri ve yararları göz önüne alınarak, provokasyonun testinin yapılması için, hastaların bu testlerde saptanan sorunları tedavi edecek merkezlere veya uzmanlaşmış hekimlerin gözetimi altında olunacak yerlere sevki daha yararlı ve uygun bir yaklaşım olabilir.
Kaynak: Heper C, Ersoy A, Ersoy C. Hipertansiyon.In Heper C, Tiryakioğlu Kenar S (Eds).Kardiyoloji cilt1.2021. Bursa Tabip Odası STE Kitabı. Bursa tabip Odası Yayınları. www.bto.org.tr/yayinlarimiz