Nis 04 2022
Kapalı

DİYABETTE BESLENME

Alıntılandığı kaynak: Aydemir E. Diyabette Beslenme. İn Ersoy C (ed). Klinik Pratikte Endokrinolojik ve Metabolik Hastalıklara Yaklaşım. Bursa Tabip Odası Sürekli Tıp Eğitimi Kitabı. Bursa Tabip Odası Yayınları, Bursa 2021;498-511

www.bto.org.tr/yayınlarımız

 

Uzm.Dr. Ensar Aydemir

Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı

 

Özet

Tip 1 ve Tip 2 diabetes mellitus tanılı hastalar için tıbbi beslenme tedavisinin hemoglobin A1c’yi iyileştirmede ve diyabet komplikasyonlarını azaltma ya da geciktirmede etkili olduğu bilinmektedir. Diyabet yönetiminde etkili olduğu bilinen çeşitli beslenme tedavileri mevcuttur. Aşırı kilolu ya da obez diyabetik hastalarda fiziksel egzersiz ve diyet birlikteliği ile yaşam kalitesinde, kardiyovasküler risk faktörlerinde azalma sağlanabilmektedir. Bazı çalışmalarla karbonhidrat içerikli besin tüketim oranları azaltılarak glisemik kontrollerde iyileşme sağlandığı bildirilmiştir. Kilo kaybı sağlamak için düşük karbonhidratlı veya az yağlı diyetlerle beslenen kişilerin karşılaştırıldığı çalışmalarda benzer düzeylerde kilo kaybı bildirilmektedir. Bununla birlikte altta yatan bir eksiklik yoksa diyabetik bireylerde multivitamin veya mineral desteklerinin glisemi üzerinde faydalı bir etkisinin olduğuna dair yeterli bir kanıt yoktur. Benzer şekilde bitkisel ürünlerin diyabetik bireylerde glisemi kontrolünü iyileştirdiğine dair yeterli kanıt bulunmadığından bu amaçlarla kullanılması da tavsiye edilmemektedir. Diyabetik bireylerin beslenme tedavilerinden fayda görebilmesi için kişiye göre düzenlenmesi gereklidir. Kişiye beslenme ve diyabet konularında eğitim verilirken tedavi hedefleri, kişisel tercihler, olanaklar, yaşam tarzı değişikliklerini uygulayabilme yeteneği ve istekliliği dikkate alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler: Tıbbi beslenme tedavisi, diyet, beslenme, glisemik indeks, diabetes mellitus

Summary

Medical nutrition therapy for patients with diabetes mellitus is effective in improving hemoglobin A1c levels and preventing or delaying complications of diabetes. A variety of nutrition therapy interventions have been shown to be effective to manage diabetes. A combination of nutrition and physical exercise can improve the quality of life and reduce cardiovascular risk factors in overweight or obese diabetic patients. Some studies have found improvement in glycemic controls by reducing carbohydrate-containing foods. Similar levels of weight loss have been reported in studies comparing people fed with low-carbohydrate or low-fat diets to achieve weight loss. However, if there is no underlying deficiency, there is no sufficient evidence that multivitamin or mineral supplements have a beneficial effect on glucose control in diabetic patients. There is no sufficient evidence that herbal products improve glucose control in diabetic individuals, so they are not recommended to use for these reasons. Dietitians recommend individualized medical nutrition therapy for patients with type 1 and type 2 diabetes. Treatment goals, personal preferences, possibilities, ability and willingness to implement lifestyle changes should be taken into account when educating the person on nutrition and diabetes.

Key Words: Medical nutrition therapy, diet, nutrition, glycemic index, diabetes mellitus

 

*Giriş:

Diabetes mellitus (DM) tanılı bireylerde hedef değerlere ulaşabilmek ve eşlik edebilecek komplikasyonları azaltabilmek ya da geciktirebilmek için farmakolojik tedavilerin yanısıra diyet ve egzersiz gibi temel yöntemler de kullanılmaktadır. İnsülin tedavisinin keşfedilmesinden önce karbonhidrattan kısıtlı diyet yaklaşımları ile diyabetik hastalar tedavi edilmeye çalışılmaktaydı (1). 1994 yılında Amerikan Diyetisyenler Derneği, diyabet hastalarının yönetiminde uygun beslenme bakımını ve sürecini daha iyi ifade edebilmek için “tıbbi beslenme tedavisi” (TBT) terimini kullanmıştır (2). TBT ile sağlıklı besinlere ulaşımla birlikte HbA1c düzeylerinde, kan basınçlarında, kolesterol değerlerinde iyileşme, vücut ağırlığı düzeylerinde azalma ve mevcut ağırlığı koruma amaçlanmaktadır. Hastalara yönelik yaklaşım bireyselleştirilerek tıbbi tedavi, diyet ve egzersiz eş zamanlı olarak yürütülebilirse diyabete bağlı komplikasyonlardan hasta korunabilir. TBT ile 3-6 aylık sürede tip 1 ve tip 2 DM hastalarında % 2’ye varan oranlarda HbA1c düzeylerinde azalma olduğu tespit edilmiştir (3). Aşırı kilolu/obez ve bozulmuş glukoz toleransı olan bireylerde yoğun yaşam tarzı değişiklikleri uygulanarak 3 yıllık takipler sonunda Tip 2 DM insidansında % 58 oranında bir azalma sağlanmıştır (4). Günümüzde bu alanda uzman diyetisyenlerce DM tanılı bireylerde beslenme yaklaşımı kişinin tüm ihtiyaçları, sosyoekonomik durumu, kültürel özellikleri, kişisel tercihleri ve eşlik eden hastalık durumları göz önüne alınarak planlanmaktadır. Bireysel yeme düzeni, ihtiyaçlar, beslenme durumu, kilo geçmişi ve önceki beslenme eğitimi durumları TBT planlaması yapılmadan önce kapsamlı bir şekilde değerlendirilmelidir (5).

Makronutrientler: DM gelişimi açısından risk altında olan tüm hastalar için ideal bir makro besin oranına ilişkin nihai veya kesin bir kanıt yoktur (5-7). Bu diyet içeriği kişinin metabolik ihtiyaçlarına, fiziksel aktivite durumuna, besin tercihlerine ve ulaşılabilirlik durumuna göre bireyselleştirilebilir (8).

Karbonhidrat: Postprandiyal kan şekeri üzerine etki eden primer diyet ve enerjinin çabuk erişilebilir kaynaklarından birisidir . Sağlıklı insanlar için alınması gereken optimal karbonhidrat oranı net olarak bilinmemektedir (8).

Glisemik indeks (Gİ) ve glisemik yükleme (GL), maksimum glukoz dalgalanmasını, zirve yanıtını tahmin etmede kullanılabileceğini öne süren yazarlar vardır (9). Kanada Diyabet Derneği ve Joslin Beslenme Kılavuzları, karbonhidratların toplam GL ve GI’lerde azaltıma gidilmesini önermektedirler (10). Genellikle düşük glisemik indekse sahip olan besinler lifli ve tam tahıllı ürünlerden zengindir. Diyette lif içeriğinin arttırılması erken doygunluk hissi, gastrointestinal sistem geçişinde hızlanma ve kan şekeri düzeylerinde iyileşme sağladığından diyabet yönetiminin bir parçası olarak şiddetle tavsiye edilmektedir (11,12). Her 1000 kalori için 14 gr lif veya günlük 20-35 gr arasında lif tüketilmesi önerilmektedir (13).

Protein: Böbrek hastalığı olmayan diyabetiklerin veya diyabetik olmayan kişilerin diyette ne kadar protein içeriği tüketileceğine dair bilgi sağlayan yeterli oranda çalışma bulunmamaktadır. Yapılan 12 haftalık bir çalışmada diyetten % 15 ve % 30 enerjinin proteinden sağlandığı iki ayrı grup karşılaştırılmış ve % 30’luk grupta vücut ağırlığı, açlık glukozu ve insülin ihtiyaçlarında iyileşme olduğu görülmüştür (14). 2013 yılından itibaren değerlendirmeye alınan çalışmalarla hazırlanan bir metanalizde 4-24 haftalık süre içerisinde yüksek protein içerikli diyet (toplam enerjinin % 25-32’si) desteği sağlanan bireylerde 2 kg daha fazla kilo kaybı ve HbA1c düzeylerinde % 0.5 oranında daha fazla düzelme sağlanırken açlık glukozu, lipid profili veya kan basıncı üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir değişiklik saptanmamıştır (15).

Yağ: Diyetteki toplam kalori alımının % 20-35 oranında lipidden sağlanması önerilmektedir (8). Kardiyovasküler olumsuz etkileri azaltabilmek için diyetteki trans yağ oranları oldukça azaltılmalıdır (8). Vücut kendi ihtiyacı kadar kolesterol üretimi sağlayabildiğinden besinlerle birlikte ek olarak kolesterol alınmasına gerek yoktur (8). Büyük epidemiyolojik çalışmalarda çoklu doymamış yağ tüketimi veya çoklu doymamış yağ asidi biyo-belirteçlerinin tip 2 DM düşük riskle ilişkili bulunmuştur (16). Asya’da tasarlanan bir randomize kontrollü çalışmada yeni tanı bozulmuş glukoz toleransı ve koroner kalp hastalığı olan 107 birey için 1800 mg/gün dozunda eikosapentaenoik asit (EPA) uygulanması neticesinde 6 aylık dönemde postprandiyal trigliserid, glisemi, insülin sekresyonu ve endotelyal fonksiyon üzerinde iyileşme olduğu görülmüştür (17).

Yeme Alışkanlıkları: DM yönetiminde değişik yeme paternleri mevcuttur. Tip 2 DM’ten korunma, prediyabet gibi dönemler için Akdeniz tipi, az yağlı veya düşük karbonhidrat içerikli yeme planları söz konusudur. Hiçbir beslenme paterninin diğerine karşı daha üstün olduğuna dair net veriler bulunmamaktadır.

Akdeniz tipi beslenme paterni: Tam tahıllar, zeytinyağı, meyveler, sebzeler, kuruyemişler ve baklagiller açısından zengin; kırmızı et ve tatlılar açısından oldukça fakir bir beslenme paternidir. PREDIMED çalışmasında (en uzun ve en geniş randomize kontrollü çalışmalardan biri) Akdeniz tipi beslenme ile düşük-yağ içerikli beslenme paternleri karşılaştırılmış ve dört yılın sonunda Akdeniz tipi beslenme kolunda glisemik yönetim iyileşme gösterirken beraberinde glukoz düşürücü tedavi ihtiyacında da azalma olmuştur (18).

Vejeteryan veya vegan beslenme paterni: Vegan beslenme tarzında tüm hayvansal ürünler diyet içeriğinden çıkarılmıştır. Vejetaryen beslenme tipinde bazı hayvansal ürünler tüketilebilmektedir. Tip 2 DM tanılı hastalarda bitkisel beslenme paternlerinin HbA1c düzeylerinde % 0.3-0.4’lük iyileşme gösterdiği tespit edilmiştir (19).

Düşük yağ içerikli beslenme paterni: Kilo verdirici etkisi ön planda olan beslenme tiplerinden birisidir. Yapılan bazı çalışmalarda Tip 2 DM’li hastalarda glisemik değerlerde veya kardiyovasküler hastalık (KVH) durumlarında iyileşme sağlamadığı gösterilmiştir (20).

Çok düşük yağ içerikli beslenme paterni: Ornish veya Pritikin beslenme paternleri: Ornish ve Pritikin paternleri, çoklu içeriği olan çok düşük yağ içerikli beslenme paternlerinden en iyi bilinen iki tanesidir (8). Ornish paterninde enerjinin %70’i karbonhidratlardan, %10’u yağlardan, %20’si proteinlerden ve 60 gr fiberden sağlanmakta olup sebzeler, fasulyeler, meyveler, tahıllar, yağsız günlük sütler ve yumurta beyazı bu beslenme tipini oluşturan ağırlıklı besinleridir (8). Pritikin ise enerjinin %77’si karbonhidratlardan, %10’u yağlardan, %13’ü proteinlerden ve 30-40 gr fiberden oluşan 26 gün süre ile bir hastane ya da klinikte yatırılarak uygulanan bir beslenme paternidir (8). Bu beslenme tarzlarıyla hastaların glukoz seviyelerinde, ağırlıklarında, kan basınçlarında ve HDL kolesterol düzeylerinde düzelme olduğu görülmüştür (21-23).

Düşük karbonhidrat veya çok düşük karbonhidrat içerikli beslenme paternleri: HbA1c düzeylerini düşürdüğü ve antihiperglisemik tedavi ihtiyacında azalma sağladığı bilinmektedir (8).

DASH beslenme paterni: Sebzeler, meyveler, tam tahıllar, kümes hayvanları, balık, fındık ve az yağlı süt ürünleri açısından zengin, kırmızı et, tatlılar ve şeker içeren içecekler bakımından düşük bir beslenme düzenidir. 8 haftalık küçük bir çalışmada tip 2 DM’li hastalarda HbA1c düzeylerinde, kan basıncında, kolesterol düzeylerinde (trigliserid hariç olmak üzere) düzelme ve kilo kaybı sağladığı gösterilmiştir (24).

Paleo beslenme paterni: Tam tahıllar, meyveler, sebzeler, baklagiller ve bitkisel yağlar açısından zengin, kırmızı et, rafine tahıl ve şekerli alkolsüz içecekler açısından fakir bir beslenme tipidir. Belirgin büyük çalışmalar yoktur, olanlarda da tutarlı sonuçlar mevcut değildir (8).

Aralıklı açlık: Tanımlanmış bir beslenme paterni olmamakla birlikte son dönemlerde popülarite kazanması nedeniyle bu konu içerisinde değerlendirmeye alınmıştır (8). Günün belli bir zaman aralığında yiyecek ve/veya içecek tüketiminden kaçınılarak gerçekleştirilen bir açlık durumudur. Günün yaklaşık 18-20 saatlik zaman dilimi aç olarak geçirilen bu yöntem ile ilgili yapılan bazı çalışmalarda insülin direncinin azaldığı, bir miktar kilo kaybı sağlandığı gösterilmiştir (8).

Enerji dengesi ve kilo yönetimi: Prediyabet veya diyabetik olan aşırı kilolu ya da obez bireylerde fiziksel egzersiz ile desteklenen kişiye özel beslenme planları ile yaşam kalitesinde, KVH risk faktörlerinde, HbA1c düzeylerinde iyileşme ve kilo kaybı amaçlanmalıdır (8). Tip 2 DM hastalarında yaklaşık % 5 oranında kilo kaybı sağlanmasının klinik faydasının olduğu gösterilmiştir. Prediyabet hastalarında ise tip 2 DM gelişimini önleyebilmek için % 7-10 oranında kilo kaybının desteklenmesi önerilmektedir. Yaşlı, hipoglisemiye yatkın, ciddi komorbiditeleri olan bireylerde ise efektif bir glisemi ve diyet yaklaşımı düzenlenmesi, uygun porsiyon ve sağlıklı beslenme konusunda desteklenmeleri uygun olacaktır. Yapılan bir çalışmada kilo kaybı düzeyi ile açık glukozu düzeyleri birbirleri ile korelasyon göstermektedir (25). Başka bir metanalizde de % 5’ten az kilo kaybının HbA1c, lipid profili ve kan basıncı üzerine daha az etkili olduğu gösterilmektedir (26). Tip 1 DM’li bireylerde obezite prevalansının giderek artmakta olduğu günümüzde göze çarpmaktadır (27-29). Obezite ile ilişkili olarak insülin direnci kötüleşmekte, glisemik dalgalanma, mikrovasküler komplikasyonlar ve KVH risk faktörleri artmaktadır (30-34).

Tatlandırıcılar: Şekerle tatlandırılmış içecekler önemli düzeyde tip 2 DM gelişim riskini, kilo alımını, kalp ve böbrek hastalıklarını, alkolik olmayan karaciğer hastalığını ve diş çürüğünü arttırmaktadır (35). Olumsuz etkileri nedeni ile bu tarz içeceklerin yerine mümkün olduğunca içme suyu kullanımı teşvik edilmelidir (8). Yapılan bir çalışmada her gün en az bir tane bu içeceklerden tüketmenin prediyabetik hastalarda Tip 2 DM gelişim riskini %26 oranında arttırdığı gösterilmiştir (36). Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından DM hastaları için bazı tip tatlandırıcıların kullanılabileceği belirtilmiş olup bu tatlandırıcılar; sakarin, neotame, asesülfam K, aspartam, sukraloz, advantame, stevia ve luo han guo (Monk meyvesi)’dur (37). Bu tatlandırıcılar da sağlık yönünden şekerle tatlandırılmış olanlara göre daha az sağlıksız olarak değerlendirilmelidir. Kalori alımını azaltmak için alternatifler arasında yer almaktadır.

Alkol tüketimi: Prediyabetik veya diyabetik erkeklerde günde en fazla 2 birim veya daha az, kadınlarda 1 birim veya daha az alkol kullanımı önerilmektedir (8). Yapılan bir çalışmada 63 gr/günden az alkol tüketiminin pik etkisi ile tip 2 DM gelişim riskini azalttığı gösterilmiştir (38). Bir metanaliz ve sistemik derlemede alkollü içeceklerin spesifik tiplerinin etkileri ile tip 2 DM insidansı değerlendirilmiş, şarap tüketimi ile diyabet riski önemli oranda daha düşük saptanırken, bira ve spirits (viski, votka vb) tüketimi ile riskteki azalma daha düşük bulunmuştur (39). Diyabetik hastalara her türlü alkol kullanımından kaçınmaları önerilmeli, alkol kullanımı olan insülin veya insülin salgılatıcı ajan kullanan bireyler gecikmiş hipoglisemi semptom ve bulguları açısından eğitilmelidir (8).

Mikronutrientler, bitkisel takviyeler ve tedavi ilişkili eksiklik riski: Altta yatan bir eksiklik yoksa prediyabetik veya diyabetik bireylerde multivitamin veya mineral desteklerinin glisemi üzerinde faydalı bir etkisinin olduğuna dair bir kanıt olmadığından rutin kullanımı önerilmemektedir (8). Kalori kısıtlı diyet tüketenler, yaşlı bireyler, vejetaryenler, hamile ve emziren kadınlar dahil olmak üzere ek takviye gerektiren belirli diyabet hasta grupları vardır (7). Metformin kullanan diyabetik hastalarda vitamin B12 düzeyinin yıllık olarak kontrol edilmesi ve eksiklik durumunda yerine konulması uygundur. Genel popülasyonda eksikliği sık görülen vitamin D ile ilgili olarak da 35 klinik çalışmayı içeren bir sistematik derleme ve metanalizde, vitamin D3 takviyesinin kısa vadede glisemik sonuçlar veya insülin duyarlılığı üzerinde herhangi bir yararlı etkisinin gösterilemediği bildirilmiştir (40). Krom, vitamin D, mikronutrient takviyesi, tarçın, zerdeçal veya aloe vera içerikli bitkisel ürünlerin diyabetik bireylerde glisemi kontrolünü iyileştirdiğine dair yeterli kanıt bulunmadığından bu amaçlarla kullanılması tavsiye edilmemektedir (8).

Kilo kontrolü sağlamak amacı ile gastrik bypass cerrahisi planlanan ya da uygulanmış olan kişilerin de mikronutrient eksiklikleri açısından sorgulanması önerilmektedir. Poliklinik şartlarında değerlendirilen diyabetik hastalar da mutlaka bu besinlerin kullanımı hususunda sorgulanmalı ve olası ilaç etkileşimi, yan etkiler ve ek harcamalar açısından bilgilendirilmelidir.

TBT ve antihiperglisemik ilaçlar: Yoğun insülin tedavisi altındaki Tip 1 DM hastaları için ‘karbonhidrat sayımı’ yönteminin kullanılması glisemik durumu iyileştirmede yardımcı olabileceğinden tavsiye edilmektedir (8).

Karbonhidrat sayımı yöntemi; besinlerdeki yaklaşık karbonhidrat oranının belirlenerek prandiyal insülin dozunun hesaplanmasıdır. 1 birim karbonhidrat yaklaşık 15 gr karbonhidrat porsiyonuna denk gelmektedir. Bu hesaplama karbonhidrat/insülin oranı şeklinde düzenlenir. Sabit olarak alınan 500 değeri kişinin günlük toplam insülin dozuna bölünerek 1 ünite insülinin kaç gr karbonhidrata denk geldiği anlaşılabilir (41). Bir diğer parametre ise insülin duyarlılık faktörüdür. Bu faktör bireyler arasında ek insülin dozunu bulmak için kullanılmaktadır. Regüler (kristalize) insülin kullanan bireylerde 1500, hızlı (analog) insülin kullanan bireylerde 1800 değerleri ile hesaplanır. Bu rakamların toplam günlük insülin dozunun bölünmesiyle elde edilir. Diğer bir kavram ise GI olup bir besinin GI’i ne kadar yüksekse tokluk kan şekerini o kadar yükseltiği anlamına gelmektedir. Kişilerin beslenme düzenlerinde yüksek GI yiyeceklerin yerine düşük GI besinlerin kullanılması kan şekeri seviyelerinde daha iyi bir kontrol sağlayabilmektedir (42).

Diyabetik komplikasyonlardan korunma ve komplikasyonların yönetiminde beslenme tedavisinin rolü:

-Kardiyovasküler hastalık: Doymuş yağlar yerine doymamış yağların tercih edilmesi total kolesterol ve LDL düzeylerinde azalma sağlayarak KVH riski üzerinde olumlu etki gösterir (8). Yüksek karbonhidrat içerikli besinlerin tüketilmesindense düşük karbonhidrat içerikli ve yüksek yağ içerikli yiyeceklerin tüketilmesi glisemi, trigliserid ve HDL’yi iyileştirebilir (8). Genel popülasyonda olduğu gibi prediyabetik veya diyabetik bireylerde de sodyum tüketiminin 2300 mg/gün altında olması hedeflenmelidir (43). Ayrıca haftada en az 2 gün balık ürünlerinin tüketilmesi önerilmektedir. 24 çalışmanın dahil edildiği bir sistematik derleme ve metanalizde tekli doymamış yağ içerikli beslenme planı ile değerlendirilen 1460 birey için açlık glukozunda, trigliserid düzeylerinde, vücut ağırlığında ve sistolik kan basıncında anlamlı düzeyde azalma ve HDL düzeyinde anlamlı düzeyde artış saptanmıştır (44). Genel toplum için uzun zincirli omega-3 yağ asitleri EPA ve dokosaheksaneoik asit (DHA) içeren balık vb ürünlerin tüketilmesi lipoproteinler üzerindeki olumlu etkilerinden dolayı tavsiye edilmektedir (45,46). Bazı çalışmalar omega-3 kullanımı ile diyabetik bireylerde KVH riskinde azalma olmadığını bazı çalışmalar ise sadece trigliserid düzeylerinde olumlu etkilerinin olduğunu belirtmektedir. 7 randomize kontrollü çalışmanın ele alındığı bir metanalizde trans yağ kullanımının artışı ile glukoz, insülin veya trigliserid düzeylerinde bir değişikliğin olmadığı ancak total kolesterol ve LDL düzeylerinde artış, HDL düzeyinde azalma olduğu gösterilmiştir (47).

-Diyabetik böbrek hastalığı (DBH): DBH olan bireylerde albüminüriyi azaltmak ve kronik böbrek hastalığına (KBH) ilerleyişi yavaşlatmak için düşük protein içerikli (0.8 gr/kg/gün protein) beslenme planlarının yapılması önerilmektedir. Bu düşük proteinli beslenme planı ile hastaların albuminüri düzeylerinde iyileşme sağlanabilirken hesaplanmış glomerüler filtrasyon hızındaki (eGFR) üzerinde net bir etkisi yoktur (8). Böbrek hastalığında diyet modifikasyonu (MDRD) çalışmasında da, ileri evre böbrek hastalığı olan hastalarda yaklaşık 1.3 g/kg/gün protein içerikli diyetin 0.6 g/kg/gün protein içerikli diyet ile kıyaslanmasında az içerikli protein diyeti ile 3 yıldaki glomerüler filtrasyon hızındaki (GFR) düşüş engellenememiştir (2,38). DBH olmayan diyabetik hastalarda günlük protein alımı 1-1.5 g/kg/gün şeklinde veya total kalori ihtiyacının %15-20’sinin karşılayacak şekilde düzenlenmelidir.

-Gastroparezi: Küçük partiküllü besinlerin seçilmesi gastropareziye bağlı hafif semptomları azaltmakta faydalı iken gastroparezinin yönetimindeki belki de tek seçenek hipergliseminin düzeltilmesidir (48). Diyabetik bireylerde az ve sık beslenme belki gastroparezili hastalar için yardımcı bir yöntem olabilir. Ayrıca yüksek lif içerikli besinler hastalarda gastroparezi semptomlarını arttırabileceğinden beslenme şemasından çıkartılmalıdır.

*Sonuç: Sonuç olarak ideal olan hastanın uygun bir şekilde eğitiminin sağlanması, değişen yaşam koşullarına ve fiziksel özelliklerine, tercihlerine, imkanlarına göre hastanın beslenme planının uygun bir şekilde düzenlenmesi, kontrollerine devam edilerek motivasyon desteğinin sağlanması bu hastalar için yararlı olacaktır. Bu nedenle poliklinik veya klinik şartlar içerisinde değerlendirilen hastaların takipleri esnasında diyetisyene ulaşmaları konusunda uygun yönlendirmelerin yapılması hasta ve aynı zamanda takip eden hekim için oldukça faydalı olacaktır.

Kaynaklar:

  1. Allen FM. Studies concerning diabetes. JAMA 1914, 63(11), 939-943. doi:10.1001/jama.1914.02570110041011
  2. Identifying patients at risk: ADA’s definitions for nutrition screening and nutrition assessment. Council on Practice (COP) Quality Management Committee. J Am Diet Assoc. 1994;94(8):838-839. doi:https://doi. org/10.1016/0002-8223(94)92357-
  3. Franz MJ, MacLeod J, Evert A, et al. Academy of nutrition and dietetics nutrition practice guideline for type 1 and type 2 diabetes in adults: systematic review of evidence for medical nutrition therapy effectiveness and recommendations for ıntegration into the nutrition care process. J Acad Nutr Diet. 2017;117(10):1659-1679. doi:10.1016/j.jand.2017.03.022
  4. Knowler WC, Barrett-Connor E, Fowler SE, et al. Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin. N Engl J Med. 2002;346(6):393-403. doi:10.1056/NEJMoa012512
  5. American Diabetes Association. 3. Foundations of care and comprehensive medical evaluation. Diabetes Care. 2016;39 Suppl 1:S23-S35. doi:10.2337/dc16-S006
  6. Pastors JG, Warshaw H, Daly A, Franz M, Kulkarni K. The evidence for the effectiveness of medical nutrition therapy in diabetes management. Diabetes Care. 2002;25(3):608-613. doi:10.2337/diacare.25.3.608
  7. Evert AB, Boucher JL, Cypress M, et al. Nutrition therapy recommendations for the management of adults with diabetes. Diabetes Care. 2014;37 Suppl 1:S120-S143. doi:10.2337/dc14-S120
  8. Evert AB, Dennison M, Gardner CD, et al. Nutrition therapy for adults with diabetes or prediabetes: a consensus report. Diabetes Care. 2019;42(5):731-754. doi:10.2337/dci19-0014
  9. Brand-Miller JC, Stockmann K, Atkinson F, Petocz P, Denyer G. Glycemic index, postprandial glycemia, and the shape of the curve in healthy subjects: analysis of a database of more than 1,000 foods. Am J Clin Nutr. 2009;89(1):97-105. doi:10.3945/ajcn.2008.26354
  10. Lawton C. Highlights of the 2003 clinical practice guidelines for the prevention and management of diabetes in Canada. CANNT J. 2004;14(1):40- 43. 11.
  11. Slavin J, Green H. Dietary fibre and satiety. Nutr Bull. Published online 2007. doi:10.1111/j.1467-3010.2007.00603.x
  12. Post RE, Mainous AG 3rd, King DE, Simpson KN. Dietary fiber for the treatment of type 2 diabetes mellitus: a meta-analysis. J Am Board Fam Med. 2012;25(1):16-23. doi:10.3122/jabfm.2012.01.110148
  13. Hamdy O, Barakatun-Nisak MY. Nutrition in Diabetes. Endocrinol Metab Clin North Am. 2016;45(4):799-817. doi:10.1016/j.ecl.2016.06.010
  14. Luger M, Holstein B, Schindler K, Kruschitz R, Ludvik B. Feasibility and efficacy of an isocaloric high-protein vs. standard diet on insulin requirement, body weight and metabolic parameters in patients with type 2 diabetes on insulin therapy. Exp Clin Endocrinol Diabetes. 2013;121(5):286- 294. doi:10.1055/s-0033-1341472
  15. Dong JY, Zhang ZL, Wang PY, Qin LQ. Effects of high-protein diets on body weight, glycaemic control, blood lipids and blood pressure in type 2 diabetes: meta-analysis of randomised controlled trials. Br J Nutr. 2013;110(5):781-789. doi:10.1017/S0007114513002055
  16. Wu JHY, Marklund M, Imamura F, et al. Omega-6 fatty acid biomarkers and incident type 2 diabetes: pooled analysis of individual-level data for 39 740 adults from 20 prospective cohort studies. Lancet Diabetes Endocrinol. 2017;5(12):965-974. doi:10.1016/S2213-8587(17)30307-8
  17. Bhatt DL, Steg PG, Miller M, et al. Cardiovascular risk reduction with ıcosapent ethyl for hypertriglyceridemia. N Engl J Med. 2019;380(1):11- 22. doi:10.1056/NEJMoa1812792
  18. Esposito K, Maiorino MI, Ciotola M, et al. Effects of a Mediterranean-style diet on the need for antihyperglycemic drug therapy in patients with newly diagnosed type 2 diabetes: a randomized trial [published correction appears in Ann Intern Med. 2009 Oct 20;151(8):591]. Ann Intern Med. 2009;151(5):306-314. doi:10.7326/0003-4819-151-5-200909010-00004
  19. Viguiliouk E, Kendall CW, Kahleová H, et al. Effect of vegetarian dietary patterns on cardiometabolic risk factors in diabetes: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr. 2019;38(3):1133-1145. doi:10.1016/j.clnu.2018.05.032
  20. Wheeler ML, Dunbar SA, Jaacks LM, et al. Macronutrients, food groups, and eating patterns in the management of diabetes: a systematic review of the literature, 2010. Diabetes Care. 2012;35(2):434-445. doi:10.2337/ dc11-2216
  21. Barnard RJ, Massey MR, Cherny S, O’Brien LT, Pritikin N. Long-term use of a high-complex-carbohydrate, high-fiber, low-fat diet and exercise in the treatment of NIDDM patients. Diabetes Care. 1983;6(3):268-273. doi:10.2337/diacare.6.3.268
  22. Barnard RJ, Jung T, Inkeles SB. Diet and exercise in the treatment of NIDDM. The need for early emphasis. Diabetes Care. 1994;17(12):1469- 1472. doi:10.2337/diacare.17.12.1469
  23. Pischke CR, Weidner G, Elliott-Eller M, et al. Comparison of coronary risk factors and quality of life in coronary artery disease patients with versus without diabetes mellitus. Am J Cardiol. Published online 2006. doi:10.1016/j.amjcard.2005.11.051
  24. Azadbakht L, Fard NR, Karimi M, et al. Effects of the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) eating plan on cardiovascular risks among type 2 diabetic patients: a randomized crossover clinical trial. Diabetes Care. 2011;34(1):55-57. doi:10.2337/dc10-0676
  25. UK Prospective Diabetes Study 7: response of fasting plasma glucose to diet therapy in newly presenting type II diabetic patients, UKPDS Group. Metabolism. 1990;39(9):905-912.
  26. Franz MJ, Boucher JL, Rutten-Ramos S, VanWormer JJ. Lifestyle weight-loss intervention outcomes in overweight and obese adults with type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. J Acad Nutr Diet. 2015;115(9):1447-1463. doi:10.1016/j. jand.2015.02.031
  27. Szadkowska A, Madej A, Ziółkowska K, et al. Gender and Age – dependent effect of type 1 diabetes on obesity and altered body composition in young adults. Ann Agric Environ Med. 2015;22(1):124-128. doi:10.5604/12321966.1141381
  28. Conway B, Miller RG, Costacou T, et al. Temporal patterns in overweight and obesity in Type 1 diabetes. Diabet Med. 2010;27(4):398-404. doi:10.1111/j.1464-5491.2010.02956.x
  29. Powers MA, Gal RL, Connor CG, et al. Eating patterns and food intake of persons with type 1 diabetes within the T1D exchange. Diabetes Res Clin Pract. 2018;141:217-228. doi:10.1016/j.diabres.2018.05.011
  30. Giuffrida FM, Bulcão C, Cobas RA, et al. Double-diabetes in a real-world sample of 2711 individuals: associated with insulin treatment or part of the heterogeneity of type 1 diabetes?. Diabetol Metab Syndr. 2016;8:28. doi:10.1186/s13098-016-0143-7
  31. Schechter R, Reutrakul S. Management of severe ınsulin resistance in patients with type 1 diabetes. Curr Diab Rep. 2015;15(10):77. doi:10.1007/ s11892-015-0641-2
  32. Purnell JQ, Zinman B, Brunzell JD; DCCT/EDIC Research Group. The effect of excess weight gain with intensive diabetes mellitus treatment on cardiovascular disease risk factors and atherosclerosis in type 1 diabetes mellitus: results from the Diabetes Control and Complications Trial/Epidemiology of Diabetes Interventions and Complications Study (DCCT/ EDIC) study. Circulation. 2013;127(2):180-187. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.111.077487
  33. Rodrigues TC, Veyna AM, Haarhues MD, Kinney GL, Rewers M, Snell-Bergeon JK. Obesity and coronary artery calcium in diabetes: the Coronary Artery Calcification in Type 1 Diabetes (CACTI) study. Diabetes Technol Ther. 2011;13(10):991-996. doi:10.1089/dia.2011.0046
  34. Price SA, Gorelik A, Fourlanos S, Colman PG, Wentworth JM. Obesity is associated with retinopathy and macrovascular disease in type 1 diabetes. Obes Res Clin Pract. 2014;8(2):e178-e182. doi:10.1016/j. orcp.2013.03.007
  35. Malik VS. Sugar sweetened beverages and cardiometabolic health. Curr Opin Cardiol. 2017;32(5):572-579. doi:10.1097/HCO.0000000000000439
  36. Malik VS, Hu FB. Fructose and cardiometabolic health: What the evidence from sugar-sweetened beverages tells us. J Am Coll Cardiol. 2015;66(14):1615-1624. doi:10.1016/j.jacc.2015.08.025
  37. Nutritive and Nonnutritive Sweetener Resources. [İnternet]. Baltimore: Food & Nutrition Information Center, National Agricultural Library, U.S. Department of Agriculture. Published 2018. https://www.nal.usda.gov/ fnic/nutritive-and-nonnutritive-sweetener-resources
  38. Knott C, Bell S, Britton A. Alcohol consumption and the risk of type 2 diabetes: a systematic review and dose-response meta-analysis of more than 1.9 million ındividuals from 38 observational studies. Diabetes Care. 2015;38(9):1804-1812. doi:10.2337/dc15-0710
  39. Huang J, Wang X, Zhang Y. Specific types of alcoholic beverage consumption and risk of type 2 diabetes: A systematic review and meta-analysis. J Diabetes Investig. 2017;8(1):56-68. doi:10.1111/jdi.12537
  40. Seida JC, Mitri J, Colmers IN, et al. Clinical review: Effect of vitamin D3 supplementation on improving glucose homeostasis and preventing diabetes: a systematic review and meta-analysis [published correction appears in J Clin Endocrinol Metab. 2015 Aug;100(8):3219]. J Clin Endocrinol Metab. 2014;99(10):3551-3560. doi:10.1210/jc.2014-2136
  41. Yıldız E. Diyabette tıbbi beslenme tedavisi. Türkiye Klin Beslenme ve Diyetetik-Özel Konular. 2017;3(1):14-21.
  42. Morris SF, Wylie-Rosett J. Medical nutrition therapy: a key to diabetes management and prevention. Clinical diabetes. 2010 Jan 1;28(1):12-8.
  43. Azadbakht L, Fard NR, Karimi M, et al. Effects of the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) eating plan on cardiovascular risks among type 2 diabetic patients: a randomized crossover clinical trial. Diabetes Care. 2011;34(1):55-57. doi:10.2337/dc10-0676
  44. Qian F, Korat AA, Malik V, Hu FB. Metabolic effects of monounsaturated fatty acid-enriched diets compared with carbohydrate or polyunsaturated fatty acid-enriched diets in patients with type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Diabetes Care. 2016;39(8):1448-1457. doi:10.2337/dc16-0513
  45. O’Mahoney LL, Matu J, Price OJ, et al. Omega-3 polyunsaturated fatty acids favourably modulate cardiometabolic biomarkers in type 2 diabetes: a meta-analysis and meta-regression of randomized controlled trials. Cardiovasc Diabetol. 2018;17(1):98. Published 2018 Jul 7. doi:10.1186/ s12933-018-0740-x
  46. ORIGIN Trial Investigators, Bosch J, Gerstein HC, et al. n-3 fatty acids and cardiovascular outcomes in patients with dysglycemia. N Engl J Med. 2012;367(4):309-318. doi:10.1056/NEJMoa1203859
  47. Aronis KN, Khan SM, Mantzoros CS. Effects of trans fatty acids on glucose homeostasis: a meta-analysis of randomized, placebo-controlled clinical trials. Am J Clin Nutr. 2012;96(5):1093-1099. doi:10.3945/ ajcn.112.040576
  48. Coleski R, Hasler WL. Coupling and propagation of normal and dysrhythmic gastric slow waves during acute hyperglycaemia in healthy humans. Neurogastroenterol Motil. 2009;21(5):492-e2. doi:10.1111/j.1365- 2982.2008.01235.